[ Pobierz całość w formacie PDF ]

wszelkiego rodzaju rozwiązłości utopienie wykorzystanie w rozmaity sposób wody ucieczka na wód?
(statek, wyspa)
Wysunąć można zastrzeżenie, że gdyby w  mysich sagach" rzeczywiście istniała funkcjonalna gradacja kary, to czarny
charakter
115 Tamże, s. 131 n.
116 Por.: D. J. Ward (jak przyp. 111), s. 134 n., 138; R. W. Brednich, Volkserzahlun-gen wid Volksglaube von den
Schicksalsfrauen (FFC 193), Helsinki 1964, s. 138-145.
186
powinien raczej umierać nie od prześladowań  vermes", lecz przez powieszenie, ścięcie itd. i fakt ten musiałby mieć
miejsce aż trzykrotnie. Część tych zarzutów oddala analiza zjawiska tzw.  potrójnej śmierci". Stąd płyną ponadto
dodatkowe wzmocnienia dla naszej tezy, zwłaszcza dla zabiegu wyodrębnienia wspólnych, funkcjonalnie
zdeterminowanych podobieństw, odnajdywanych w rytach ofiarnych, sposobach karania i w sekwencji ucieczki
bohatera interesujących nas podań.
W kontekście dwu pierwszych elementów  the threefold death" badał Ward U7. Opowiadania posługujące się tym
motywem przygotowują swojemu herosowi niezwykłą śmierć. Jest ona spowodowana przez trzy przyczyny,
równocześnie działające i równoważne w śmiertelnym skutku. Jak celnie zauważają Alwyn i Brinley Rees, żaden z tych
czynników nie może być uznany za przyczynę sprawczą śmierci bohatera. Jego śmierć, nie będąc ani powieszeniem, ani
utonięciem, ani śmiercią od rany zadanej bronią, leży gdzieś w  magicznym środku" 118. Trzeba ją traktować jako
połączenie przeciwstaw-ności, wykluczających się sposobów zadawania śmierci. W przypadku losów Graca, który
ukradł pewnej kobiecie krowę podarowaną jej przez św. Molinga, złoczyńca popada w następujące, skomplikowane
opresje119. Z
więty dzięki swoim zdolnościom jasnowidza wskazuje miejsce, gdzie ze zdobyczą ukrył się winowajca.
Dodaje, że ów przygotowuje właśnie ucztę ze zrabowanego zwierzęcia. Pogoń dosięga Graca w tej sekundzie, gdy
wyjmuje z kotła przyrządzone mięso. Identycznie więc jak w podaniach, na czele których stoi exemplum Williama z
Malmesbury, kara przychodzi w momencie, kiedy czarny charakter ma skorzystać z zagrabionych łupów. Spłoszony
przestępca chroni się na drzewie przed ścigającymi. Będąc na jego wierzchołku, rani się nożem, spada do ognia, a w
końcu stacza
117 D. J. Ward (jak przyp. 111), s. 135 nn.
118 A. Rees, B. Rees, The Celtic Heritage. Ancient Tradition in Ireland and Wales, London 1961, s. 333.  Z
rodek" jako
stan-miejsce, w którym wszystko może się zdarzyć (tamże, s. 346); Zob. też: G. B. Bronzini,  Nel mezzo del camin...",
 Giornale storico delia letteratura italiana", 490, 1978, s. 161-177.
119 W. Stokes, The Birth and Life of St. Moling,  Revue Celtique", 27, 1906, s. 285 nn.  Grac was taking the cow's
flesh out of the caldron", gdy zaskoczyÅ‚ go Å›w. Moling i «od-daÅ‚» threefold death" (tamże, s. 287). Uczta jest wiÄ™c
dopełnieniem przestęstwa i początkiem kary, co pokazują też wyraz
nie  mysie podania". Zob. przyp. 70.
187
się do rzeki Barrow. Nie tylko w trojaki, ale nawet w czworaki sposób ginie Grac, ponosząc konsekwencję swojej winy.
Ward sygnalizował, że wykroczenia tej postaci można by wyinterpretować jako naruszenia kierujące się przeciwko
zasadom pierwszej i trzeciej funkcji, które w niniejszym schemacie fabularnym ukarano wszakże pełną triadą
sankcji120. Autor ów przypomniał, że obok kradzieży krowy Grac w innych przekazach obciążany był też zabójstwem.
Wraz z pewnymi dodatkowymi okolicznościami, fakt ten poszerzałby zakres jego odpowiedzialności i automatycznie
wzbogacał repertuar kar  pomnażał sposoby zadawania śmierci winnemu. Do wniosku takiego wystarcza również
dokładniejsza analiza popełnionego przestępstwa: krowa była darem św. Molinga, jej zniknięcie obciążyło
podejrzeniami ofiarodawcę, czyli kradzież ma znamiona świętokradztwa (w grę wchodzi teraz grzech przeciw I i III
funkcji). Tekst podania zdaje się wzmacniać drugoplanowymi szczegółami tę interpretację.
Legenda o złożonej śmierci Graca pozwala przynajmniej odnalez
ć jakieś elementy winy bohatera, podczas gdy
pozostałe opowiadania, operujące motywem  potrójnej śmierci", nie dają w tym względzie wskazówek. Król Diarmait
spotyka swoje przeznaczenie na trzech równoczesnych drogach m. Z włócznią w piersiach miota się on po płonącym
domu, szukając ratunku w kadzi z piwem. Te same trzy cierpienia prowadzą do śmierci innego władcę irlandzkiego,
Muircertacha mac Erca. Monarcha Aedh Dub, raniony w szyjÄ™ oszczepem, podobnie jak Grac, spada z drzewa do
wody. Z
lady rytu trój postaciowej śmierci odnajduje Ward także w opowieści Saxo Gramatyka o nieoczekiwanym
rozstaniu się z życiem króla Vikara. Monarcha ten próbuje przechytrzyć los, który wyznaczył go na ofiarę Odynowi.
Bezskutecznie jednak, gdyż pozornie bezpieczna dla króla sytuacja zamienia się cudownie w śmiercionośną pułapkę.
Nie rozbudowując szczegółów  Vikar ginie jednocześnie przez powieszenie i od uderzenia włócznią. Ten wariant
 potrójnej śmierci" jest
120 D. J. Ward (jak przyp. 111), s. 136 n.
121 Omawiane tu przykłady  potrójnej śmierci" zob.: K. Jackson, The Motive of the Threefold Death in the Story of
Suibhne Geilt [w:] Essays and Studies presented to Eoin Mac Neill, Dublin 1940, s. 535-550; D. J. Ward (jak przyp.
Ill), s. 136 nn.; F. J. Byrne, Irish Kings and High-Kings, London 1973, s. 99 nn.; C. Ramnoux (jak przyp. 90), s. 215
nn.; W. Stokes, The Death of Muirchertach Mac Erca,  Revue Celtique", 23, 1902, s. 395-431.
188
charakterystyczny dla kręgu tradycji germańskiej, która posługuje się zestawem: powieszenie, rana od oręża,
utopienie122. Dla funkcji pierwszej i drugiej legendy celtyckie, jak widzieliśmy, przydzielają odmienne rodzaje
unicestwienia bohatera; odpowiednio majÄ… tu upadek z drzewa i spalenie (czasami wzmocnione jeszcze zranieniem)
123. Jeśli porównamy formy, jakie przybierało zjawisko  potrójnej śmierci" z naszą tabelą opisującą typy rytów
ofiarnych, kar i sposoby bronienia się złych osób zaatakowanych przez vermes, to łatwo zauważymy daleko idące
podobieństwa między obu stronami. Wynikają one z uznawania pewnego rodzaju działań i środków jako właściwych
dla konkretnej funkcji, konkretnego obszaru spraw. Ucieczka bohatera na drzewo wyraz
nie zastępuje powieszenie i w
tej postaci stoi w jednym szeregu z próbami ratowania się ściganych przez myszy złoczyńców na wieży, szczycie góry,
na dachu domu czy w wysokim zamku. Ucieczka w górę, wertykalnie skierowana czynność reprezentują domenę
pierwszej funkcji124. Symboliczne przedstawienia dwu pozostałych są tak jednorodne, że dają się zamknąć po prostu w
dwu trzech pojęciach  oręż/ogień, woda. W poprzednich partiach wywodu podkreślaliśmy ten bardzo widoczny, [ Pobierz całość w formacie PDF ]