[ Pobierz całość w formacie PDF ]

tych grup powoduje zarazem, że przy analizowaniu struktury narodowościowej całego
kraju ewentualne szacunki, odmienne od danych urzędowych, nie będą miały
większego wpływu na wyniki ostateczne.
Wyniki szacunków w zestawieniu z danymi urzędowymi zawiera tab. l.
Tab. l. Struktura narodowościowa ludności Polski w 1931 r.
Narodowości
Na podstawie danych urzędowych
Na podstawie szacunku
w tysiÄ…cach
w odsetkach
w tysiÄ…cach w odsetkach
Ogółem Polacy Ukraińcy %7łydzi Białorusini Niemcy Rosjanie Litwini Czesi Inni i brak
danych
31916 21993 4442 2733 990 741 139 83 38 758
100,0 68,9 13.9 8,6 3,1 2,3 0,4 0,3 0,1 2,4
31 20 5 3 1
916 644 114 114 954 780 139 83 38 50
100,0 64,7 16,0 9,8 6,1 2,4 0,4 0,3 0,1 0,2
y
ródło: Maty rocznik statystyczny 1938, s. 22-25; Z. Landau, J. Tomaszewski,
Robotnicy przemysłowi w Polsce. Materialne warunki bytu 1918-1939, Warszawa 1971,
s. 95.
Liczby zawarte w tabeli wymagają opatrzenia kilku zastrzeżeniami. Najważniejsze z
nich dotyczy rozmaitych grup pogranicza etnicznego, których liczebności nie można
ustalić z powodu braku wystarczających podstaw z
ródłowych. Ludność ta - grupy o
nieskrystalizowanej świadomości narodowej, środowiska znajdujące się pod wpływami
paru kultur, grupy regionalne o wyraz
nej odrębności od sąsiadujących z nimi narodów -
znalazły się tutaj wraz z ludnością o skrystalizowanej świadomości. Wprawdzie
liczebność tych wszystkich grup nie była zbyt wielka, lecz przecież
150 Jerzy Tomaszewski
należy pamiętać, że każdy z wymienionych narodów obejmował tego rodzaju
środowiska, których dalsza ewolucja mogła przebiegać w rozmaitych kierunkach. Fakt,
że mowa o ludności zamieszkującej Rzeczpospolitą Polską, gdzie wielki wpływ
wywierała polska szkoła, wojsko, administracja itd., skłaniać może do przypuszczeń o
większej sile oddziaływania czynników polonizujących. Jednakże w przeciwnym
kierunku wpływały konflikty klasowe na Kresach Wschodnich, między polskim dworem a
białoruskim, litewskim lub ukraińskim chłopem. Trudno ocenić ostateczne skutki
rozmaitych konfliktów politycznych w różnych regionach kraju. Obok czynników
sprzyjających rozwojowi polskiej świadomości narodowej, czy też nawet wręcz
polonizacyjnych, istniały siły działające na rzecz rozwoju i umacniania się świadomości
narodowej mniejszościowych grup ludności.
Sposób przeprowadzenia szacunków spowodował, ze prawdopodobnie zbyt nisko
oszacowano liczbę Białorusinów, a zbyt wysoko - %7łydów. Z całą pewnością liczba
Litwinów powinna być
wyższa.
Najliczniejszą mniejszością narodową byli Ukraińcy, zamieszkujący południowo-
wschodnią część państwa. W trzech województwach stanowili większość ludności. W
województwie lwowskim przeważali na wschodzie, podczas gdy na zachodzie
dominowali Polacy. Zdecydowaną przewagę polską miało jednak miasto Lwów.
Trudno byłoby jednak przeprowadzić dokładne rozgraniczenie terytorialne między tymi
dwoma grupami ludności. Były powiaty, w których wsie ukraińskie przeplatały się ze
wsiami polskimi. Co więcej, nawet w głębi obszaru o przewadze ludności ukraińskiej
znajdowały się gminy o jednoznacznie polskim składzie mieszkańców. Najważniejsze
dane o rozmieszczeniu Ukraińców podaje tab. 2.
Wśród ludności ukraińskiej zdecydowanie przeważali chłopi. Przybliżony szacunek
wskazuje, że spośród Ukraińców w województwach uwzględnionych w tab. 2 na wsi
mieszkało ich 92,9%. Niezbyt liczna była klasa robotnicza, gdyż stanowiła 12,7% ogółu
Ukraińców. Większość robotników pracowała w rolnictwie, poza nim zaś skupiali się w
małych zakładach przemysłowych, dość znaczna grupa pracowała jako służba
domowa. Zastanawia też, że w rolnictwie Ukraińcy zdecydowanie przeważali wśród
zatrudnionych przez zamożnych chłopów, wyrobników mieszkających we własnych
domach
Stosunki narodowościowe w II Rzeczypospolitej Tab. 2. Rozmieszczenie ludności
ukraińskiej w Polsce w 1931 r.
151
Wojfewództwa
Ludność ogółem w tysiącach
Ukraińcy
w tym Polacy
%7Å‚ydzi Niemcy
Lubelskie Wołyńskie Poleskie Lwowskie w tym m. Lwów Stanisławowskie Tarnopolskie
2465 2086 l 132 3127 312 1480 1600
123 1445 219 1305 50 1079 872
2006 326 127 1458 158 241 590
3)4 16 208 47 114 1 342 12 100 2 140 17 134 3
y
ródło: jak
w tab. l.
i najmujących się do rozmaitych zajęć, lecz stanowili mniejszość wśród pracujących w
gospodarstwach folwarcznych. W tych ostatnich większość - choć niezbyt dużą -
stanowili Polacy.
W miastach natomiast ludność ukraińska stanowiła mniejszość, nawet w
województwach wołyńskim, stanisławowskim i tarnopolskim. Według orientacyjnego
obliczenia w tych trzech województwach wśród ludności miejskiej %7łydzi stanowili 39%,
Polacy 29%, a Ukraińcy nie więcej niż 31%. Wskaz
niki te pośrednio informują o
względnym upośledzeniu społecznym ludności ukraińskiej, które - rzecz jasna -
wynikało przede wszystkim z historycznego procesu przeobrażeń dokonujących się w
tej części państwa polskiego w poprzednich stuleciach. W pewnej mierze nakładały się
na to rozmaite bieżące konflikty. Fakt, że wśród Ukraińców dominowały wpływy partii
politycznych nieprzyjaz
nie odnoszących się do władz polskich, powodował np., że w
przedsiębiorstwach o znaczeniu wojskowym (w tym także na kolejach) albo nie
zatrudniano Ukraińców, albo też przyjmowano ich wyłącznie na nieliczne podrzędne
funkcje. A
atwo też zrozumieć, że z punktu widzenia społeczności ukraińskiej w Polsce
szczególnie ważne znaczenie miała kwestia reformy rolnej, a także polityki agrarnej
państwa.
Pod wielu względami zbliżona była struktura społeczna ludności białoruskiej;
rozmieszczenie jej przedstawia tab. 3.
95% Białorusinów mieszkało na wsi. utrzymując się z niewielkich gospodarstw rolnych,
w znacznie mniejszym stopniu z pracy najem-
152 Tab. 3. Rozmieszczenie
ludności białoruskiej w Polsce
w 1931 r.
Województwa
idność ogółem w tysiącach
Białorusini
w tym: rolacy
%7Å‚ydzi
T itwini
1^11 Willi
Poleskie Nowogródzkie Wileńskie w tym m. Wilno Białostockie
l 132 1057 1276 195 1644
654 616 409 2 269
127 366 641 129 1117
114 83 111 55 197
65
2 13
Stosunki narodowościowe w II Rzeczypospolitej
153
y
ródło: jak w tab. l.
nej. Zaledwie 7,4% ludności białoruskiej można zaliczyć do klasy robotniczej;
przeważnie byli to robotnicy rolni i leśni; poza rolnictwem pracowali najczęściej tam,
gdzie nie były potrzebne większe kwalifikacje zawodowe (m.in. jako służba domowa). W
województwach wymienionych w tab. 3 Polacy stanowili 48,9% mieszkańców miast, a
%7łydzi - 37,8%; wśród pozostałych 13,3% znaczną część
stanowili Rosjanie.
W województwie białostockim Białorusini zamieszkiwali przede
wszystkim w powiatach wołkowyskim, grodzieńskim oraz bielskim, w mniejszej zaś [ Pobierz całość w formacie PDF ]