[ Pobierz całość w formacie PDF ]
11Doskonałość dotyczy celu, a postanowienie środków
Kiedy i to ustaliliśmy, musimy odpowiedzieć na pytanie, czy doskonałość
sprawia, że postanowienie jest bezbłędne i cel właściwy, tak że się powinno
postanawiać ze względu na właściwy cel, czy też, jak niektórzy uważają, sprawia,
że rozumowanie jest poprawne. Właściwie jest to opanowanie, bo ono nie wpływa
ujemnie na rozumowanie. A doskonałość i opanowanie to nie to samo. Ale o tym
musimy pózniej pomówić72, skoro ci, którym się zdaje, że to doskonałość sprawia,
iż rozumowanie jest poprawne, opierają się na założeniu, że taka jest natura
opanowania i opanowanie należy do rzeczy godnych pochwały. Przedyskutujemy
to, skoro na wstępie poruszyliśmy te wątpliwości. Zdarza się, że cel jest właściwy,
ale mylimy się co do środków, które do niego prowadzą. I zdarza się, że mylimy
się co do celu, podczas gdy środki, które mają go urzeczywistnić, są właściwe.
Bywa, że ani to, ani tamto nie jest właściwe. Czy doskonałość określa cel, czy
środki, które do niego prowadzą? Oczywiście przyjmujemy, że cel, ponieważ do
niego nie stosuje się żadne wnioskowanie, ani rozumowanie, lecz musi on być
przyjęty jako założenie. Ani bowiem lekarz nie rozważa, czy powinniśmy być
zdrowi, czy nie, tylko czy powinniśmy spacerować, czy też nie; ani nauczyciel
gimnastyki nie rozważa, czy wychowanek powinien znajdować się w dobrej
formie, czy nie, tylko czy powinien się ćwiczyć, czy nie. Podobnie nie istnieje
żadna odrębna wiedza, która zajmuje się celem. Bo jak w naukach teoretycznych
założenia stanowią punkt wyjścia73, tak w naukach praktycznych cel jest punktem
wyjścia i założeniem. Skoro ten a ten powinien być w dobrym zdrowiu, to musi
zaistnieć to a to, jeśli ma być tamto, jak np. w matematyce: jeżeli trójkąt ma dwa
kąty proste, musi nastąpić to a to. Zatem punktem wyjścia w procesie myślenia
jest cel, w działaniu wynik myślenia. Jeżeli zatem przyczyną każdej prawidłowości
jest albo rozum, albo doskonałość, to jeżeli nie rozum jest przyczyną, zatem cel
staje się prawidłowy dzięki doskonałości, lecz nie środki, które do niego prowadzą.
A cel to jest to, ze względu na co [działamy]. Bo każde postanowienie dotyczy
czegoś i staje się ze względu na coś. Stąd to ze względu na co" jest środkiem, dla
którego przyczyną jest doskonałość przez to, że postanawia się to, ze względu na
co" [się działa]. W rzeczy samej postanowienie nie dotyczy celu, lecz tego, co się
dzieje ze względu na cel. Wobec tego osiągnięcie wszystkich tych rzeczy, których
a powinniśmy dokonać ze względu na cel, jest sprawą innej duchowej siły74, ale
przyczyną wyboru celu tak, aby był on właściwy, jest doskonałość. I dlatego na
podstawie wyboru dokonanego przez człowieka wydajemy opinię o jego cechach.
I chodzi o to, ze względu na co działa, a nie, czego dokonuje. Podobnie zaś
i niegodziwość dokonuje wyboru z przeciwnych motywów. Jeżeli rzeczywiście
ktoś chociaż posiada możliwości dokonania rzeczy pięknych i powstrzymania
się od popełnienia czynów haniebnych popełnia coś przeciwnego, to jest
oczywiste, że taki człowiek nie jest szlachetny. W rezultacie i niegodziwość,
i doskonałość muszą być dobrowolne, bo nie ma żadnej konieczności, aby
dopuszczać się występków. Dlatego niegodziwość powinno się ganić, a doskonałość
72
Tej sprawie poświęcona jest księga VII Et. nik., gdzie mowa jest o stosunku, jaki zachodzi
pomiędzy opanowaniem i umiarkowaniem.
73
Por. Et. nik. 1151 a 15- 19.
74
Por. Et. nik. 1114 a 20 nn. oraz wyżej 1227 b 12.
chwalić, ponieważ, co jest niezależne od woli, jeżeli jest haniebne i złe, nie
zasługuje na naganę, ani jeżeli to są rzeczy dobre, nie zasługują na pochwałę, ale
tylko to, co jest dobrowolne. Ponadto chwalimy i ganimy każdego człowieka,
zwracając raczej uwagę na jego postanowienia niż na jego czyny chociaż
[ Pobierz całość w formacie PDF ]